ایران در مثلث طلایی اوراسیا

اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) یکی از جوان‌ترین و امیدوارکننده‌ترین اتحادهای اقتصادی در جهان امروز است. بطوریکه در مدت زمان نسبتاً کوتاهی، اتحادیه به موفقیت قابل توجهی دست یافته و به شریکی جذاب برای بسیاری از کشورها از جمله ایران تبدیل شده است. EAEU عمدتاً بر تحکیم همکاری اقتصادی کشورهای شرقی متمرکز است. بر این اساس، قبلاً منطقه تجارت آزاد (FTA) با ویتنام و سنگاپور ایجاد شده است. با وجود این واقعیت که هدف اصلی EAEU یکپارچگی اقتصادی کشورهای اوراسیا است، نفوذ این گروه چند ملیتی در حال گسترش به فراتر از منطقه است. به عنوان مثال، مصر، یکی از توسعه یافته ترین کشورهای آفریقا، علاقه زیادی به ایجاد ساختارهای همکاری با EAEU نشان می‌دهد. اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل پنج کشور (ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، روسیه و قرقیزستان) است که از نظر منابع طبیعی غنی هستند و در مجموع حدود ۱۸۴ میلیون نفر جمعیت دارند. در چند ماه اول از آغاز کار EAEU در سال ۲۰۱۵، همکاری‌های اقتصادی بین اعضای آن به طور تصاعدی رشد. در ماه می ۲۰۱۵، جمهوری عربی مصر که شریک مهم کشورهای EAEU بوده است، درخواست رسمی برای ایجاد یک قرارداد تجارت آزاد به EAEU ارائه کرد. در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۶، شورای عالی اقتصادی اوراسیا (SEAEC) جلسه‌ای برگزار کرد که طی آن تصمیم «در مورد آغاز مذاکرات با جمهوری عربی مصر برای انعقاد توافقنامه در مورد منطقه آزاد تجاری» به تصویب رسید. یکی دیگر از کشورهای علاقمند به داشتن تجارت آزاد با  EAEU، جمهوری اسلامی ایران بود که پیوندهای متعددی تحت پروژه‌های اقتصادی مشترک با روسیه و ارمنستان دارد.

در فوریه ۲۰۱۷، ایگور شووالوف، معاون اول نخست وزیر روسیه به تهران سفر کرد. یکی از موضوعات اصلی در مذاکرات وی با «محمدرضا نعمت زاده»، وزیر صنعت وقت و دیگر اعضای مهم دولت ایران، ایجاد توافقنامه تجارت آزاد بود. در مارس ۲۰۱۷، «حسن روحانی»، رئیس جمهور ایران، به روسیه سفر کرد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در دیدار با وی یادآور شد که در سال ۲۰۱۶، گردش تجاری روسیه و ایران ۷۰ درصد رشد داشته است. با چنین روند افزایشی در تجارت، ایجاد یک FTA به احتمال زیاد برای هر دو طرف بسیار سودمند خواهد بود. 

باید توجه داشت که با گسترش روابط تهران و مسکو در سال‌های اخیر توافق آزاد تجاری با اوراسیا به ایران اجازه می‌دهد تا تجارت با کشورهای اتحادیه را گسترش داده و شرایط جدیدی را در سطح منطقه ایجاد کند. بطوریکه براساس برآوردهای صورت گرفته، گردش تجاری کشورهای عضو اوراسیا با ایران پس از امضای توافقنامه تجارت آزاد می‌تواند طی پنج تا هفت سال آینده به ۲۰ میلیارد دلار در سال برسد در حالی که این رقم تا پایان سال ۲۰۲۲ به ۶.۲ میلیارد دلار رسیده است. تجارت اوراسیا با ایران نه تنها گردش تجاری افزایش خواهد یافت، بلکه همکاری در حوزه تولید نفت نیز احتمالا افزایش یابد. براساس این توفق، برای صادرکنندگان کشورهای EAEU میانگین حقوق ورودی به ایران ۴.۵ درصد خواهد بود، در حالی که حقوق معمول حدود ۳۰ درصد است. 

در مجموع، این روند می‌تواند تاثیر مثبتی برای صادرات غیرنفتی ایران با وجود تحریم نفت ایران نیز داشته باشد.

  

ایران در سال‌های اخیر رویکرد نگاه به شرق را در پیش گرفته که وجه بارز آن پیوستن به سازمان‌های جنوب جهانی مانند شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و اخیرا بریکس است. محتوای این همکاری نه تنها برای اوراسیا، بلکه برای جهان اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی عمده‌ای دارد. اکنون اضافه شدن رسمی ایران به توافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا و نیز پیوستن به جاده ابریشم در حال گسترش اوراسیا یک گام مثبت بزرگ است. این امر به ایران اجازه می‌دهد تا سال‌ها انزوای اقتصادی و تحریم‌های غرب را بشکند. این کشور برای بقیه اوراسیا، به ویژه چین، و همچنین روسیه، پتانسیل‌های جدید اقتصادی گسترده‌ای را باز خواهد کرد. ایران دارای جمعیت جوان و تحصیلکرده بیش از ۸۵ میلیون نفری دارد که بیش از نیمی از آن زیر ۳۵ سال است.  این کشور همچنین نه تنها دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی، دارای منابع عظیم اقتصادی توسعه نیافته است. از شمال با ارمنستان و آذربایجان، از شرق با افغانستان و پاکستان و از غرب با عراق و ترکیه مجاورت دارد. خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و دریای خزر - بزرگترین آب داخلی جهان - در شمال قرار دارد. از نظر سایر منابع طبیعی، ایران یکی از بزرگترین ذخایر مس جهان و همچنین بوکسیت، زغال سنگ، سنگ آهن، سرب و روی را دارد. همچنین دارای ذخایر ارزشمندی از آلومینیوم، کرومیت، طلا، منگنز، نقره، قلع و تنگستن و همچنین سنگ‌های قیمتی مختلفی مانند کهربا، عقیق، لاجورد و فیروزه است. اکنون، با اتصال کشور به شبکه در حال گسترش زیرساخت‌های ریلی سریع‌السیر در اوراسیا، آینده ایران به فضای اقتصادی از اقیانوس آرام گرفته تا هند و روسیه گره خواهد خورد. قابل ذکر است که روابط اقتصادی مسالمت آمیز ایران و چین به حدود ۲۰۰۰ سال قبل باز می‌گردد، زمانی که ایران بخش کلیدی مسیر تجارت جاده ابریشم باستانی از چین به غرب بود و در سال‌های اخیر، نیز چین به بزرگترین شریک تجاری ایران تبدیل شد. بنابراین همکاری ایران با چین در سازمان شانگهای و با روسیه در اتحادیه اقتصادی اوراسیا باعث ظهور یک مثلث طلایی واقعی اوراسیا با چین، روسیه و ایران به عنوان سه نقطه کلیدی خواهد بود.

   

امضای توافقنامه تجاری بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) و ایران می‌تواند پیامدهای ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی عمیقی برای منطقه داشته باشد. آینده همکاری این دو طرف ممکن است نگاه خاورمیانه را تغییر دهد و مشکلات متعددی را حل کند که مشخصه منطقه و اوراسیا است. روسیه به عنوان یک بازیگر کلیدی در EAEU نقش مهمی در روند همکاری با ایران دارد. به باور کارشناسان، اثربخشی همکاری تجاری بین اوراسیا و ایران و اثربخشی توسعه تجارت خدمات بین ایران و روسیه بر اساس همکاری‌های انرژی است. راهبردی که امکان به دست آوردن منافع بیشتر برای کشورهای اوراسیا و ایران را فراهم می‌کند. در مجموع، این موافقتنامه به توسعه همه کشورها کمک می‌کند و به ویژه برای ایران، ارمنستان و روسیه در دستیابی به اهداف خود در عرصه جهانی موثر است.